Bitkiler De İletişim Kurar Mı? | Bilimya

Communicate Plant

Bilimin biriken, yenilenen ve güncellenen verileri ışığında günümüzde herhangi bir bilimsel problemin çözüme kavuşması eskisine göre daha hızlı olmaktadır. Bitki biliminde de günümüzde sayısız problem çözüme kavuşmaktadır. Örneğin; eski bilimsel verilerin yetersizliği ve bitkilerin davranışları konusundaki yetersiz çalışmalar sebebi ile bitkilerin ‘hareketsiz hayvan’ betimine/tanımına sahip olmasına sebep olmuştur. Günümüz bilimsel verileri bunu değiştirmiştir.

Bitkilerdeki hareket konusu diğer konulara kıyasla daha eski bir konudur. Fakat bitkilerdeki iletişim konusu nispeten daha yenidir. Öyle ki konu üzerine biriken veriler bilimin diğer dalları (örneğin genetik) geliştikçe buradaki veriler de gelişip, güncellenmektedir.

Evet, bitkiler de iletişim kurarlar. Fakat her özellikleri gibi bitkilerin bu özellikleri de kendilerine özgüdür. Örneğin; biz insanlar daha çok ses temelli bir iletişimi kullanmaktayız. Bitkilerde bilinen anlamda ses temelli bir iletişim yoktur. Her ne kadar belli başlı bazı seslere duyarlılıklarının olduğu ve bu sayede iletişim de kurabildiklerini gösteren az sayıda yeni bilimsel çalışmaların olduğu bilinse de bu çalışmalardaki ve bu konudaki verilerin de birikip yeterince doğrulanması bilimsel anlamda elzem olduğundan burada bu husustan ancak bu kadar bahsedebilmekteyiz.

Öte yandan diğer hayvanlar ve diğer canlılar kimyasallar vs. ile iletişim kurarken bitkiler de bu konuda neredeyse uzmandır. Örneğin; bitkilerin uçucu kimyasallarla hava yolundan iletişim kurduklarını bilmekteyiz. Bu durum bitkilerin ‘koku’yu da duyabildiklerini göstermektedir. Bu uçucu kimyasal bileşiklere ‘biyojenik uçucu organik bileşikler’ (kısaca BUOB) adı verilmektedir. Bu bileşiklerin bitkiler tarafından çevrelerinden bilgi almak ve hatta böceklerle iletişim kurmak için kullandıkları bilinmektedir. Yani bitkiler bu bileşikleri sadece diğer bitkilerle değil diğer canlılarla da iletişim kurmak için de kullanmaktadır.

Örneğin; bitkiler stres altındayken (bitkilerdeki stres, insanlardaki stres ile aynı olmayıp bitkilerdeki stres terimi kompleks bir fizyolojik terimdir) üretilen ‘metil jasmonat’ adı verilen bileşik, üretilen bitkide ‘iyi değilim’ mesajı içerir. Yani bitkiler de S.O.S mesajı iletir. Birçok BUOB’un bu işe yaradığı bilinmektedir.

Ayrıca bitkiler BUOB’ları biyolojik (mantar, bakteri, böcek veya bitkinin dengesinin önemli ölçüde rahatsız eden herhangi bir canlı varlık tarafından) veya biyolojik olmayan (abiyotik faktörler yani aşırı soğuk ya da sıcak, oksijen yetmezliği, tuz veya kirleticilerin havada ya da topraktaki varlığı gibi) strese maruz kaldıklarında üretirler. Bu bileşikler komşu bitkilere hatta çok uzaktaki bitkilere bile tehlikeye karşı uyarı mesajı olarak iletilir.

Domates bitkisi (Lycopersicon esculentum) otlarla beslenen böcekler tarafından saldırıya uğradığında bitki yüksek miktarda biyojenik uçucu organik bileşik (BUOB) salarak ‘yüzlerce’ kilometre uzaktaki diğer bitkileri bile alarma geçirebilmektedir.

Yukarıda sayılanlar bitkilerdeki ağırlıklı olan iletişim şeklidir. Bu uçucu bileşikler ve diğer kimyasallarla bitkiler öyle ya da böyle birbirleri ile veya diğer canlılar ile iletişime geçerler. Fakat bütün bitkilerde aynı iletişim şekli yoktur. Bazı bitkiler ise kökleri ile de iletişim halinde olabilir. Hatta köklerde yaşayan bazı canlıları ‘haberci’ olarak (örneğin mikorizalardaki mantarlar) kullanarak da iletişime girebilirler.

Yapılan son bilimsel çalışmalar bitkilerin bunlarla sınırlı olmayan farklı iletişim yollarını da kullandıklarını göstermektedir. Örneğin; 2021 Ekim’de ‘Nature Plants’ dergisinde yayımlanan bir çalışmaya göre araştırıcılar bitkilerde RNA yoluyla bir iletişim şekli kullanıldığını keşfetmiştir. Söz konusu çalışmada kullanılan Arabidopsis thaliana (Fenotu) bitkilerinin komşu bitkilerle RNA alışverişi aracılığı ile iletişimde oldukları bulunmuştur.

 

 

Kaynaklar:

Betti, F., Ladera-Carmona, M.J., Weits, D.A., Ferri, G., Iacopino, S., Novi, G., Svezia, B., Kunkowska, A. B., Santaniello, A., Piaggesi, A., Loreti, E., Perata, P. 2021. Exogenous miRNAs Induce Post-Transcriptional Gene Silencing in Plants. Nature Plants 7, pp. 1379–1388.

Mancuso, S., Viola, A. 2017. Bitki Zekâsı (Verde Brillante). Yeni İnsan Yayınevi, 2.Baskı, İstanbul. (Çeviren: Almıla Çiftçi).

Murphy, G. P., & Dudley, S. A. 2007. Above- and Below-Ground Competition Cues Elicit Independent Responses. Journal of Ecology, 95(2), pp. 261–272.

Muhyettin Şentürk



Hakkımızda

Bilimya sitesi, İbni Sina Sağlık Derneği’nin öncülüğünde kurulmuş bir popüler bilim sitesidir. Sitemizde paylaşılmış tüm yazıların sorumluluğu yazarlarına aittir. Sitemizdeki hiçbir yazı kaynak belirtmeksizin başka bir platformda paylaşılamaz.



Bizi Takip Edin


@2020 Tüm Hakları Gizlidir.