Eskiden Buralar Hep Dutluk Muydu?

Yeryüzünün hatta evrenin sürekli değişimden, değişimlerden gelip geçtiği yani sabit kalmayıp farklılaştığı bilinmektedir. Bu değişimler geçmişteki varlıkları ve canlıları etkilediği gibi halihazırdaki varlıkları ve canlıları da etkilemeye devam etmektedir.

Varlığını sürdüren hemen her şey ve hemen her canlı eskisi veya başlangıçtaki gibi olmamıştır, sürekli değişimler geçirmiştir. Öncelikle bilebildiğimiz varlığın var oluş hikayesinden başlayacak olursak ‘bildiğimiz’ en geniş varlıktan başlamamız gerekmektedir: Evren.

Üzerine yapılan çalışmalar ve hesaplamalar göstermektedir ki; evrenimiz yaklaşık olarak 13,8 milyar yaşındadır. Biraz daha yakına geldiğimizde Samanyolu galaksimizi görürüz ki bunun da yaklaşık 13,6 milyar yaşında olduğu bilinmektedir. Yani galaksimiz evrenin en yaşlı galaksilerinden biridir. En gencinin 500 milyon yaşında olduğu bilinmektedir.

Samanyolu galaksisinde daha da yakınlaştığımızda güneş sistemimizi görürüz. Güneş sistemimizin ise yaklaşık 4,6 milyar yaşında olduğu bilinmektedir. Güneş sisteminin ise en yaşlı gezegenlerinden birine yakınlaşırsak dünyamızı görmekteyiz. Dünyamız ise 4,5 milyar yaşındadır.

Bilindiği kadarıyla dünyamız başlarda mavi-yeşil bir gezegen değildi. Muhtemelen gri ve bazı dönemlerde beyaz (buzul çağ) bir gezegen olmuş olabilir. Çünkü kıtaların oluşumu ve canlılığın yeryüzünde var oluşu dünyamız var olur olmaz hemen başlamamıştır.

Yapılan bilimsel araştırmalar göstermektedir ki; yeryüzü yarım milyar yıl (yaklaşık 600 milyon yıl) cansız bir hayat, yani hiçbir canlının olmadığı bir dönem geçirmiştir. Yaklaşık 3,9 milyar yıl önce canlılığın yeryüzünde başladığı görülmektedir. Fotosentetik canlılar (fotosentez yapma yeteneğindeki canlılar) bundan yaklaşık 3,5 milyar yıl önce var oldular. Yeryüzü var olduktan sonra yaklaşık 3,5 milyar yıl boyunca tek hücreli canlı dünyası idi. Çok hücreli canlılığın yeryüzünde varlığı yaklaşık 1 milyar yıl kadar geriye gitmektedir. Bitkilerle hayvanların yeryüzünde varlığı çok sonra olmuştur. Bitkilerle hayvanlar arasındaki evrimsel ayrılma (farklılaşma) başlangıcı bundan yaklaşık 500 milyon yıl önce olmuştur.

Kıtaların evriminden sonra canlıların evrimi devam ederken yeryüzünün öncelikle suları canlılarla dolmuştur. Sulardaki canlı yaşamının karalara geçiş süreci ve evrimi de hayli zaman almıştır. Bitkilerin sucul ortamlardan karasal hayata geçişine bakıldığında yaklaşık 420 milyon yıl geriye gidilmektedir. İlk karaya çıkan bitkilerin eğreltilerin atası olan ‘çatal eğreltiler’ olduğu bilinmektedir. Omurgalı hayvanların karaya geçişine bakıldığında ise 375 milyon yıl geriye gidilmektedir. Yapılan çalışmalar yaklaşık 300 milyon yıl önce çiçeksiz bitkilerden olan eğreltilerin tüm dünyayı kapladığını göstermektedir. Bugünkü kömürler ve bu maden kaynakları aslında bir zamanların (yaklaşık 250 milyon önceki) eğrelti ormanlarının fosilidir (kömürleşen artıklarıdır). Bu çiçeksiz bitkilerden sonra, bundan yaklaşık 100-130 milyon yıl önce çiçekli bitkilerin (kapalı tohumlular, Angiospermler) türedikleri görülmektedir.

Dünyanın yaramaz çocuğu insanoğlu evrenin, galaksilerin, sistemlerin, yeryüzünün ve yeryüzündeki bu canlıların çoğunun evrimine şahitlik edememiştir. Dolayısıyla eskiye dair anımsamalarımız ‘eskiden buralar hep dutluktu’dan öteye gidememektedir. İnsanın da içinde bulunduğu primatlar 47 milyon yıl önce, ilk insansı 6 milyon yıl önce, ilk insan cinsi (Homo) yaklaşık 2-3 milyon yıl önce ve nihayet insan türü (Homo sapiens) ise yaklaşık 200-300 bin yıl önce yeryüzünde var olabilmiştir.

Evrenin 13,8 milyar yıllık yaşı ile kıyaslandığında yalnız 200 bin yıllık bir geçmişe sahip olan insan türü henüz yeni var olmuş sayılabilmektedir (Tablo 1).

Tablo 1: Eskiden buralar ne idi?

Eskiden ne zaman?	Eskiden ne idi, ne vardı, ne oldu?
13,8 milyar yıl önce	Evren oluştu
13,6 milyar yıl önce	Samanyolu Galaksi’si oluştu
4,6 milyar yıl önce	Güneş sistemi oluştu
4,5 milyar yıl önce	Dünya gezegeni oluştu
3,9 milyar yıl önce	Dünyada canlılık oluştu
3,5 milyar yıl önce	Fotosentetik canlılar oluştu
1 milyar yıl önce	Çok hücreli canlılar oluştu
500 milyon yıl önce	Bitkilerle hayvanlar arasındaki evrimsel ayrılma oluştu Evrenin en genç galaksisi -uzaklarda bir yerde- oluştu
420 milyon yıl önce	Bitkiler sulardan karaya geçti
375 milyon yıl önce	Omurgalı hayvanlar sulardan karaya geçti
300 milyon yıl önce	Eğreltiler dünyayı kapladı
130 milyon yıl önce	Çiçekli bitkiler oluştu
47 milyon yıl önce	Primatlar oluştu
35 milyon yıl önce	Dutluklar (Morus) oluştu
6 milyon yıl önce	İlk insansılar oluştu
3 milyon yıl önce	Homo cinsi oluştu
200 bin yıl önce	Homo sapiens (insan türü) oluştu

Kaynaklar:

Birand, H. 1996 (İlk yayınlanma; 1968). Alıç Ağacı ile Sohbetler. Tübitak Yayınları, 12. Basım, Ankara.

Kayalı, Ö (Evrim Ağacı). 2016. Evren Kaç Yaşında? Evren’in Yaşını Nasıl Hesaplıyoruz?. Erişim: https://evrimagaci.org/evren-kac-yasinda-evrenin-yasini-nasil-hesapliyoruz-4493, Erişim Tarihi: 16.11.2024.

Mancuso, S., Viola, A. 2017. Bitki Zekâsı (Verde Brillante). Yeni İnsan Yayınevi, 2.Baskı, İstanbul (Çeviren: Almıla Çiftçi).

NASA (NASA Space Place). 2019. How Old Are Galaxies? Erişim: https://spaceplace.nasa.gov/galaxies-age/en/, Erişim Tarihi: 18.11.2024.

Penn State University. 2024. The Age of the Universe. Erişim: https://www.e-education.psu.edu/astro801/content/l10_p5.html, Erişim Tarihi: 17.11.2024.

Yang, C. X., Liu, S. Y., Zerega, N. J., Stull, G. W., Gardner, E. M., Tian, Q., … & Yi, T. S. (2023). Phylogeny and biogeography of Morus (Moraceae). Agronomy, 13(8), 2021.