Muhyettin Şentürk
Sistematiği
Türkiye Florası’nda Opuntia ficus-indica (L.) Mill. olarak geçmesine rağmen güncel yeni bitki listemizde (Türkiye Bitkileri Listesi) bu taksonun yanlışlıkla kaydedildiği ve ülkemizde O. ficus-indica’nın yetişmediği, O. ficus-barbarica’nın yetiştiği belirtilmektedir.
Fakat Uluslararası Bitki Listeleri’ne göre bu taksonlar birbirinin eş ismi (sinonimi) olmuş ve kabul edilen isim Opuntia ficus-indica olmuştur.
O. ficus-barbarica Cactaceae familyasından (kaktüsgiller) olup çalı formunda, çok yıllık, sukkulent bir bitkidir. Bitki egzotik olup ülkemizde doğallaşmıştır.
Türkçe İsimleri
O. ficus-barbarica Türkiye’de Firenk/Frenk İnciri, Hint İnciri, Dikenli İncir, Kaynana Dili, Kaktüs İnciri, Papaz Yemişi, Babutsa ve Lap İnciri isimleri ile bilinmektedir.
Dünyadaki Yayılışı
O. ficus-barbarica dünyada hemen her iklimde yayılış göstermektedir. Anavatanı Amerika kıtası olup 15-16 y.y’da Orta Amerika’dan Avrupa’ya yayılmıştır (Şekil 1).
Şekil 1. Dikenli incirin dünyadaki yayılışı (GBIF, 2025’ten alınmıştır).
Türkiye’deki Yayılışı
Dikenli incir Türkiye’de doğal yayılışı olmayıp ülkemizde süs bitkisi olarak kültüre edilen bir bitkidir. Bu bitki ülkemizde zamanla doğallaşmıştır. Dikenli incir ülkemizin daha çok kıyı kesimlerinde yayılış göstermektedir (Şekil 2).
Şekil 2. Dikenli incirin ülkemizdeki yayılışı (Bizimbitkiler, 2013’ten alınmıştır).
Ekolojik İstekleri, Rolü ve Akdeniz İklimine Uyumluluğu
Firenk inciri, tropik ve subtropik bölgelerde yetişir. Dolayısıyla sıcak ve kurak iklime adapte olmuştur. Optimum yetişme sıcaklığı 18-26 derecedir. Sıfır derecenin altında pek dayanamazken en yüksek 65 dereceye dek dayanabildiği bulunmuştur.
Bu veriler Akdeniz İklimi özelliklerine uyduğundan Firenk inciri Akdeniz ikliminde de yetişebilmektedir. Egzotik olduğu bölgelerde iklime uyumluluğu sayesinde ülkemizde olduğu gibi doğallaşmıştır. Hatta bazı kaynaklarda Opuntia türlerinin istila yeteneğinin kazandığı da bildirilmiştir.
Ormansız araziler için de ekolojik açıdan oldukça öneme sahip bu bitkinin, ormansız alanlarda bozulmanın derecesini düşürmek ve önlemek için etkin bir ekolojik rolü bulunmaktadır.
İçeriği/Bileşimi ve Etkisi
Dikenli incirin zengin bir içeriği bulunmaktadır (Tablo 1 ve Tablo 2).
Tablo 1. Etli gövdenin 100 gramdaki bileşimi (Uzun ve Şengül, 1994’ten alınmıştır).
| Su (g) | 91.7 |
| Protein (g) | 1.1 |
| Yağ (g) | 0.2 |
| Karbonhidrat (g) | 4.6 |
| Şeker (g) | 0.8 |
| Kül (g) | 1.3 |
| Ham (kaba) lif (g) | 1.1 |
| Askorbik asit (mg) | 12.3 |
| Karoten (mg) | 28.9 |
Tablo 1. Meyve etinin 100 gramdaki kimyasal bileşimi (Uzun ve Şengül, 1994’ten alınmıştır).
| Su (g) | 83.90 | |
| Protein (g) | 0.40 | |
| Yağ (g) | 0.30 | |
| Şekerler (g) | Glikoz | 4.70 |
| Fruktoz | 3.90 | |
| Sakkaroz | 0.20 | |
| Organik asitler (g)
|
Malik | 0.35 |
| Sitrik | 0.48 | |
| Diğer | 0.04 | |
| Vitaminler (mg) | Vitamin C | 18.00 |
| Thiamin | 0.02 | |
| Niacin | 0.40 | |
| Mineral Maddeler (mg) | K | 190.00 |
| Na | 1.00 | |
| Ca | 48.00 | |
| Mg | 29.00 | |
| Fe | 0.40 | |
| Zn | 0.60 | |
| Enerji (kJ) | 168.00 | |
Ayrıca yapılan diğer araştırmalar bu bitkinin, fenoller, flavonoidler, karotenler, linoleik asit, çeşitli vitaminler (C, E ve B grubu), mineraller (ör. K, Ca, P, Se) ve serbest aminoasitler (ör. Alanin, Lisin, Fenilalanin) içerdiği ve bu bileşenlerin; kardiyovasküler hastalıklar, diyabet ve kolesterol gibi günümüzde yaygın görülen sağlık sorunları üzerinde olumlu ve iyileştirici etkiler gösterebildiğini ortaya koymaktadır.
Yetiştiriciliği ve Ticareti
Kurak iklim koşullarına uyumlu olduğundan kıraç bölgelerde yetiştirilebilmesi mümkündür ve kurak bölgeler için alternatif bir ürün olarak düşünülmektedir.
Dikenli incir özellikle kültürünün yapıldığı ve doğallaştığı yerlerde meyveleri için ticareti yapılır. Örneğin; İtalya’da 3500 hektarlık, Brezilya’da 600 bin hektarlık plantasyonu mevcuttur. Üretimi, çoğaltımı çoğunlukla çelikle olur.
Dünyada ana üretici ülke Meksika’dır. Öyle ki, dikenli incir Meksika’da yaşamsal önem taşıyan bir bitkidir, hatta ulusal armanın ve bayrağın üzerinde yer alır. Meksika’da meyveleri ve kladodu halkın temel gıdalarından biridir, ayrıca kuraklık dönemlerinde hayvan yemi olarak kullanılır. Bazı Opuntia türlerinin günümüzde de koşnil boya endüstrisinde kullanıldığı bilinmektedir.
Kullanım Alanları
Dikenli incirin özellikle meyvelerinin ve kladodlarının tıbbi, besin, gübre, hayvan yemi, kozmetik ve ilaç sanayilerinde, boya endüstrisinde, atık suların arıtılmasında, erozyon kontrolünde, orman yangınlarının önlenmesinde, arazi ıslahında, süs bitkisi olarak peyzajda kullanımı gibi farklı kullanım alanları mevcuttur.
Dikenli incir meyveleri taze olarak tüketilebilir, meyve suyu olarak, kurutularak, reçel, pestil, lokum ve marmelat gibi ürünlere de dönüştürülebilmektedir.
Tohumları protein ve yağ açısından zengin olmasından dolayı hem insan hem de hayvan beslenmesinde değerlendirilebilmektedir.
Betalain pigmentleri içermeleri nedeniyle meyveler, gıda endüstrisinde dikkate değer bir öneme sahiptir. Ekonomik açıdan kalkınma için ve Akdeniz bölgesi dışındaki su kıtlığı yaşanılan uyumlu alanlara dikimleri önerilmektedir. Yurt dışında erozyonu önlemek ve toprağı zengin minerallerle buluşturmak için de dikimi özendirilmektedir.
Peyzajda ayrıca yangına karşı/dayanıklı otoyol kenarlarında ve diğer bölgelerde dikimi önerilen bitkiler arasında yer almaktadır. Ülkemizde de Orman Bakanlığı tarafından 2016 yılı itibariyle Mersin’de yangını önlemek üzere bir deneme parseli kurulmuştur.
Kaynaklar:
Ayyıldız, H., Erol, A., Nikpeyma, Y. (2020). Hint İnciri ve Kırsal Kalkınma. G.Ü. İslahiye İİBF Uluslararası E-Dergi, 4 (4), pp. 272-281.
Barbera, G., Carimi, F., & Inglese, P. (1992). Past and present role of the Indian-fig prickly-pear (Opuntia ficus-indica (L.) Miller, Cactaceae) in the agriculture of sicily. Economic Botany, 46(1), 10–20.
Bizimbitkiler (2013). Erişim: https://bizimbitkiler.org.tr/, Erişim Tarihi: 28.08.2025.
Davis, P.H. (1972). Flora of Turkey and The East Aegean Islands. Edinburgh University Press, Vol. 4., Edinburgh.
Dumanoğlu, Z., Güzel, Ü., Çakır, A. (2020). Doğu Akdeniz Bölgesinde Yetişen Dikenli incir (Opuntia ficus-indica L.) Tohumlarının Bazı Fiziksel Özelliklerinin Belirlenmesi Üzerine Bir Araştırma. Türk Doğa ve Fen Dergisi, 2020 Ekim TDFD Özel Sayısı, pp. 28-33.
Erre, P., Chessa, I., Nieddu, G., & Jones, P. G. (2009). Diversity and spatial distribution of Opuntia spp. in the Mediterranean Basin. Journal of Arid Environments, 73(12), 1058–1066.
GBIF (2025). Erişim: https://www.gbif.org/, Erişim Tarihi: 29.08.2025.
Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T. (Editörler) (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.
Güven, C. (2017). Doğu Akdeniz Bölgesi’nden Selekte Edilen Bazı Dikenli İncir (Opuntia ficus-indica [L.] Mill.) Genotiplerine Ait Meyve Sularının Kimyasal Özelliklerinin İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Eskişehir.
Mancuso, S. (2019). La nazione delle piante (Bitki Ulusu). Gius. Laterza & Figli Spa. (Çeviri: Leyla Tonguç Basmacı, Alfa, 2022).
Stintzing, F. C., Schieber, A., & Carle, R. (2001). Phytochemical and nutritional significance of cactus pear. European Food Research and Technology, 212(4), 396–407.
Uzun, H. İ., Şengül, S. (1994). Frenk İnciri Yetiştiriciliği. Akdeniz Üniversitesi Ziraat Fakültesi Dergisi, 7(1), pp. 73-89.
Vila, M., Burriel, J. A., Pino, J., Chamizo, J., Llach, E., Porterias, M., & Vives, M. (2003). Association between Opuntia species invasion and changes in land-cover in the Mediterranean region. Global Change Biology, 9(8), 1234–1239.
Yılmaz, E. (2016). Yanan Orman Alanlarının Rehabilitasyonu ve Yangına Dirençli Ormanlar Tesisi Projesi (YARDOP) Üzerine Bir İnceleme. Ormancılık Araştırma Dergisi Journal of Forestry Research 2016/1, A, 1:3, 14-28.
WFO (2025). Erişim: http://www.worldfloraonline.org/, Erişim Tarihi: 30.08.2025.
Sedef ACIR
Muhyettin Şentürk