Bir Bitkiye Dokunmak Neyi Değiştirir? | Bilimya

Canlılar alemi her bir grubuyla ayrı birer gezegen gibi birbirinden farklı ve ilginç özellikler sergiler. Bu gruplardan biri olan bitkiler belki de en ilginç gruptur.

Bitkiler ile insanlar arasındaki bağ ise ilk insanlara dek dayanmaktadır. İlk insanlardan ve eski çağlardan beri bitkiler hep revaçta olmuştur ve hâlâ da olmaktadır. İnsanoğlu şimdiye dek bitkileri besin olarak, ilaç yapımında, endüstride ve estetik yönden de kullanmıştır. Günümüzde gittikçe doğadan kopan ve aynı zamanda bitkilerin yaşam alanlarını kısıtlayan insanoğlunun gelecekte bitkilere gereksiniminin artacağı düşünülmektedir.

Bitkiler üzerine yapılan bilimsel çalışmalar da gün geçtikçe artmaktadır. Bunlardan bitki genetiği üzerine yapılan çalışmalar ilginç veriler sunmaya devam etmektedir. Bitki genetiği üzerine yapılan çalışmalarda en ilginç konulardan biri bitkilere dokunmamın bitkilerin genlerinde değişime sebep olduğu konusudur.

ABD’de Rice Üniversitesi’ndeki Janet Braam ve arkadaşlarının yapmış oldukları bir çalışmaya göre turpgillerden üzerine onlarca genetik çalışma yapılan Fenotu (Arabidopsis) bitkisinin yaprağına dokunmanın bitkinin genetik yapısında hızlı değişikliklere neden olduğu kanıtlanmıştır. Bu çalışmalar sonucunda keşfedilen yeni genlerin dokunma ile aktif hâle geçtiği ve bitkiye dokunulduğunda harekete geçtikleri için bu genlere İngilizce’de ‘dokunma’ anlamına gelen ‘touch’ sözcüğünün sessiz harflerinden türetilen ‘TCH genleri’ ismi verilmiştir.

Yukarıda bahsi geçen bilim insanlarının ve diğer bilim insanlarının konu üzerine yaptıkları bilimsel araştırmaları sürdürmeleri sayesinde, Fenotu’nun (Arabidopsis’in) yaprağına bir böcek konduğunda, bir hayvan yanından sürtünerek geçtiğinde (ya da bir insan dokunduğunda) veya rüzgâr dallarını salladığında bitkinin genlerinin yüzde ikisinden fazlasının aktive olduğunu bilmekteyiz. Bu ilginç boyutta çok fazla gen olup -Fenotu örneğinde anlaşılacağı üzere- bitkilerin çevrelerinin ne derece farkında olduklarının ve mekanik uyaranlara ne denli geniş tepkiler verdiklerini açıkça göstermektedir.

Bilimsel çalışmalar diğer bitkilerde de (örneğin çileklerde) bu ve benzer özelliklere sahip bitkilerin olduğunu göstermeye başlamıştır. Konu ile ilgili çalışmaların devam edeceği anlaşılmaktadır. Bu konunun bitkilerle alakalı fikirlerin değişmesine katkıda bulunacağı ve yeni çalışma alanları oluşturacağı da açıktır.

Bitkilere dokunmanın bitkinin bir tür savunma stratejisi olarak tepki vererek gen değişimine gitmesi olumlu yahut olumsuz olarak sınıflandırılamayacak bir durumdur. Fakat bir bitkiye insanın dokunması dokunan insandaki olumlu yönde değişimlere sebep olacağı malumdur. Bununla beraber dokunulacak bitkinin hangi bitki olduğu büyük önem arz etmektedir. Yine bir tür savunma stratejisi de sayılabilecek bitkilerdeki diken yapıları, bu yapılara sahip bitkilere dokunan insanların canlarını acıtabilir. Bu her insanın dokunulmayı sevmeyeceği gibi her bitkinin de dokunulmayı sevmeyebileceği anlamına gelebilir.

Sonuç itibariyle bitkilerin çevrelerinde olup bitenlerin gayet farkında olup buna göre yapılar ve özellikler kazandıkları gün geçtikçe bilimsel araştırmalarla daha iyi anlaşılmaktadır.

Kaynaklar:

Braam, J., Sistrunk, M. L., Polisensky, D. H., Xu, W., Purugganan, M. M., Antosiewicz, D. M., Campbell, P., Johnson, K. A. 1996. Life in a changing world: TCH Gene Regulation of Expression and Responses to Environmental Signals. Physiologia Plantarum, 98(4), pp. 909-16.

Chamovitz, D. 2012. What A Plant Knows – A Field Guide To The Senses (Bitkilerin Bildikleri – Dünyaya Bitkilerin Gözünden Bakmak). Metis Yayınları. İstanbul. (Çeviri: Gürol Koca).

Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T. (Editörler) 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.

Tomas-Grau, R. H., Requena-Serra, F. J., Hael-Conrad, V., Martínez-Zamora, M. G., Guerrero-Molina, M. F., Díaz-Ricci, J. C. 2017. Soft Mechanical Stimulation Induces A Defense Response Against Botrytis cinerea in Strawberry. Plant Cell Reports, 37(2), pp. 239–250.