Deprem ve Bitkiler | Bilimya

Türkiye coğrafik olarak genç tektonik tabakalar üzerinde yer aldığından yani; bulunduğu coğrafik konum itibariyle genç bir ülke olduğundan yoğun düzeyde deprem üreten bir ülkedir. Bu da ülkemize doğal olarak ‘deprem ülkesi’ statüsünü vermektedir.

Ülkemiz sayısız depremle sarsılmış ve uzun süre bu depremlerin yarasını sarmaya çalışmıştır. Fakat deprem afeti bir dizi ‘basit’ önlemler almayı gerektiren; çoğunlukla temel bilimleri (özellikle jeoloji) baz alan uygulamalı bilimlerin (mühendislik) çalışmalarını ve uygulamalarını kapsayarak üstesinden gelinebilecek bir afettir.

Her ne kadar bu önlemleri tek cümlede özetleyebilsek de bunu her ülkenin veya her şehrin uygulaması güçtür. Bu sebeple hâlâ depremlerden yüksek sayıda can kayıplarımız olmaktadır.

Burada her olayda olduğu gibi deprem felaketinden de doğanın dediklerine ve doğanın unsurlarından biri olan bitkilerin biz insanlara verebileceği derslere dikkat çekmeyi amaçlamaktayız.

Deprem Sonrasında İnsanlar ve Bitkiler

Deprem felaketi insanlara büyük acılar yaşatsa da bu felaketten dersler çıkartılması gerektiği de ayrı bir gerçektir. Depremlerden sonra insanlar evlerini, işyerlerini vs. kaybetmekte ve bir süre sokaklarda, parklarda ve toplanma alanlarında yaşamaktadırlar.

İnsanlar felaketlerin ardından kaybettiklerinin derdine düştüğünden felaket sonrası koşulları doğal olarak önemsememektedirler. Oysa yapılan bilimsel araştırmalar göstermektedir ki; her ne kadar şehirleşmek medeniyet skalasında ilerleme anlamına gelse de şehirleşmenin depremde olduğu kadar deprem sonrası felaketlerde de rolünün olduğunu göstermektedir.

Sokaklarda ve toplanma alanlarında bitki oranının az olması, bitkilerce zengin park sayılarının ve yeşil alanların da az olması deprem sonrası bu bölgelere sığınan depremzedelerin sağlıklı bir ortamda yaşamlarına devam edememelerine, sağlık sorunlarının patlak vermesine ve hatta ölümlere sebebiyet vermektedir. Dolayısıyla yeşil alanlarımızın nitelik ve nicelik yönünden eksiklikleri de afet yönetimimizde dikkate almamız gereken hususlardan biridir.

Sadece sokaklarda, evlerimizin dışında değil; evlerimizde de bitki yetiştirmenin önemi büyüktür. Yetiştirdiğimiz bitkilerin de deprem sonrasında işe yarama ihtimali göz önünde bulundurularak zehirli türlerden ziyade; gösterişli ve zehirli olmayan türler yetiştirilerek olası bir afette gıda temini anlamında bir nebze yardımcı olabileceği yakın zamandaki örnekleri ile görülmektedir.

Bitkiler Depremden Nasıl Etkilenmektedir?

Depremler ile birlikte sadece insanların değil diğer canlılar ile birlikte bitkilerin de etkilendiği bilinmektedir. Depremlerle oluşan gelgit akımlarının özellikle kıyı zonlar olmak üzere bitki örtüsünde değişimlere sebep olabildiği bilimsel bir gerçektir. Örneğin; bazı bilimsel çalışmalar kıyı bölgelerden daha iç kısımlarda yer alan çalı gruplarının deprem sonrasında oluşan gelgitler ile daha kıyıya yakın bölgelere yerleştiklerini (hatta istila ettiklerini) göstermektedir.

Ayrıca depremlerle birlikte oluşan heyelan olaylarında bitkilerin zarar gördüğü bilinmektedir. Daha çok kültüre edilen bitkilerin zarar gördüğü de ayrı bir gerçektir. Fakat doğru yere doğru bitki dikimi/ekimi ile deprem/ler sonucu oluşan heyelanlarla bitki kaybı olmadığı gibi olası heyelanların özellikle odunsu bitkiler ile önüne geçilebilmesi de mümkündür.

Kıyı zonlarında yapılan bilimsel çalışmalar göstermektedir ki; kıyılardaki doğal ekosistemin doğal koruyucu unsurları ile birlikte insanlar tarafından yetiştirilen (kültüre edilen) bazı unsurlar (doğru yere doğru bitki dikimi/ekimi) deprem sonrası oluşan heyelan, tsunami ve gelgit olaylarının önüne daha çabuk geçmektedir.

Deprem sonrası heyelan afetine maruz kalmış bölgeler ile maruz kalmamış bölgelerdeki bitkiler araştırıldığında, heyelana maruz kalmayan bölgelerdeki bitkilerin anatomik özelliklerinin destek yapı elemanlarının daha iyi oldukları görülmüştür.

Deprem ve Bitki Göçü

Depremlerin ve deprem sonrası insan göçünün bitki popülasyon dağılımlarının ve istilacı bitkilerin yayılımında olumlu etkide olduğu da bilinmektedir. Keza deprem sonrası ulusal ve uluslararası yardımlarla bitki tohumlarının taşınmaları suretiyle bitkilerin yer (şehir ve ülke) değiştirdiği de bilinmektedir. Yani, deprem sonrası sadece insanlar ve eşyalar değil bitkiler de göçmektedir.

Bitkilerden İlham ile Depremden Korunmak

Deprem bölgelerinde yapılan kişisel gözlemlerimizde hasar gören insan yapılaşmaları çevrelerinde yetişen bitkilerin (özellikle odunsu bitkilerin) nispeten az zarar gördüğü görülmüştür. Bu duruma şehir merkezinde yeşil alanların ve bitki sayısının az oluşu da etkili olmakla birlikte bitkilerin derin kök yapısına sahip olmaları da etkilidir. Bitkilerin bu derin kök yapısı ile depremlerden minimum düzeyde etkilenmelerinin mühendisliğe (örneğin yapı mühendisliğine) ilham olabileceğini düşünmekteyiz.

Kaynaklar:

Anonim, 2023. memurlar.net. Erişim: https://www.memurlar.net/haber/1055397/idrarini-icip-annesinin-ciceklerini-yiyerek-hayatta-kaldi.html, Erişim Tarihi: 15.02.2023.

Atalay, H. 2008. Deprem Durumunda Kentsel Açık ve Yeşil Alanların Kullanımı – Küçükçekmece Cennet Mahallesi Örneği. Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.

Kang, D., Yin, C., Liu, S., Chen, L., Zou, S., Zhu, D. 2022. Multiscale Regulation of Leaf Traits in Woody Plants as an Adaptation to a Post-Earthquake Environment in Broadleaved Forests of Southwestern China. Forests,13, 1323.

Rodil, I.F., Jaramillo, E., Hubbard, D.M., Dugan, J.E., Melnick, D., Velasquez, C. 2015. Responses of Dune Plant Communities to Continental Uplift from a Major Earthquake: Sudden Releases from Coastal Squeeze. PLoS ONE 10(5): e0124334.

Thilenius, J. F. 1990. Woody Plant Succession on Earthquake-Uplifted Coastal Wetlands of The Copper River Delta, Alaska. Forest Ecology and Management, 33-34, pp. 439–462.

Zambak, Ş., Uludağ, A. 2019. Düzce İlindeki Arsız Zaylan (Ambrosia artemisiifolia L.) Populasyonlarının Durumu. Turkish Journal of Weed Science 22(1), pp. 67-80.