İnsanları Kullanan Bitkiler

Biz insanlar bitkileri kullanırız. Peki insanları kullanan bitkiler var mıdır? Kendi faydalarına başka canlıları kullanırlar mı? En ‘akıllı’ canlı olan insanı da kullanırlar mı? Bilimin bu sorulara cevabı gecikmiyor; hepsine de ‘evet’ diyor.

Nasıl olur da hareket konusunda en pasif canlılar olan bitkiler diğer canlıları kendi faydalarına kullanabiliyorlar? Aslında tam da bu sebepten bunu başarabiliyorlar. Günümüz bilimsel verileri dünyanın en pasif (diğer canlıların hareketlerine kıyasla) hareket eden canlılar olan bitkilerin buna rağmen yeryüzünde açık ara farkla en büyük biyokütleye sahip canlılar olduğunu göstermektedir. Bitkilerin bu başarısı elbette akıllara bazı ‘nedenli’, ‘nasıllı’ soruları getirmektedir.

Şu ana kadar bitki bilimi ve bitki biliminin alt dalları bitkiler dünyasının tahmin edilenden daha karmaşık olduğunu ortaya koymaktadır. Bu sebeple evrimsel süreç boyunca bir özellikte değil birçok özellikte yetenekli hâle gelmişlerdir. Bu özelliklerden biri hiç şüphesiz diğer canlıları kullanmaktır.

Bazı bitkiler gerekli bazı mineralleri almak için mantarlara ihtiyaç duyarlar. Mantarlarla bitkiler karşılıklı faydaya dayanan bir ilişkide (mutualist bir simbiyoz denir buna) birlikte mutlu mesut yaşarlar. Bitki, mantarı (ya da mantar bitkiyi) kullanmış olur. Tüm bitkiler için hayvanlar önemli bir üreme aracıdır. Üremeden sonra bitkiler için hayvanlar yeri doldurulamaz bir dağıtım aracıdır. Çiçekli bitkiler için böcekler ve kuşlar (özellikle böcekler) bu konuda özelleşmiş canlılar olarak ayrılmıştır. Dolayısıyla burada da bitkiler hayvanları kullanmış olur.

Yeryüzünün en zeki canlıları olan biz insanlara gelecek olursak; bizi bile oyuna getirip kullanan bitkiler bunu biz insanlara hangi şekilde yapabilmektedir? Cerasus avium isimli bitki, adını Giresun’un eski adından alan Anadolulu güzel meyveli bir bitkidir: Kiraz. İnsan türünün en sevdiği meyvelerden olan kirazın albenili kırmızı ve sulu görüntüsüne ‘aldanıp’ yedikten sonra çekirdeğini atarız. Kiraz bir-sıfır öndedir ve sizi tohum dağıtımında kullanmıştır (tüm etli meyveli bitkilerde geçerlidir bu durum). Bu bizim aldanıp da bile isteye yaptığımız bir eylem olarak görünmektedir. Bitkiler biz istemesek, aldanmasak bile bizi kullanırlar. Dikenli, kancalı tohumlara sahip bitkiler biz yanından geçerken istesek de istemesek de bize takılıp, yapışıp gelirler. Fark edip onları çıkarttığımızda (attığımızda) bitkiler yine bir skor daha öndedir ve sizi yine tohum dağıtımında kullanmıştır. Bitkiler tahmin ettiğimizden daha ‘zeki’ canlılardırlar. Üremede böcekleri, tohum dağıtımında ise daha iri hayvanları ve insanları kullanmaktadırlar.

Dahası bitkiler sadece insanları değil insanların kullandıkları araçları dahi kullanırlar. Yapılan araştırmalar bitkilerin trenler ve arabaları da kullandıklarını göstermiştir. Türkçe ismiyle Kumteresi (bilimsel adı ile Cakile) bitkileri tohumlarını yaymak için trenlerin geçişine ihtiyaç duymaktadır. Neticede insanların bu aracını tohumları dağıtmak amacıyla kullanırlar. Demiryollarında yapılan araştırmalar buna benzer diğer bazı bitkilerin de hem trenleri hem de arabaları kullandıklarını göstermektedir. Örneğin; kanarya otu (Senecio) türleri trenleri ve arabaları kullanarak uzak bölgelere tohumlarını dağıtmayı başarabilmişlerdir.

İstilacı bitkiler üzerine yapılan bilimsel araştırmalar kıtalararası yolculukta uçaklarla dahi (eşyalara, ayakkabılara veya giysilere takılarak) bitkilerin yer değiştirip yeni bölgeleri istila ettiğini ortaya koymuştur. Bitkiler bir skor daha öndedir. Görüldüğü üzere; biz insanlar kullandığımız kadar bitkiler de bizleri kullanmaktadır. Biz insanlar bazen onları ‘keyfi’ kullanırken bitkiler her zaman insanları temel yaşamsal gereksinimler için kullanmaktadırlar.