Anadolu’nun Zenginliği-Bitkilerimiz: Günlük Ağacı | Bilimya

Anadolu 12 bine yakın bitki ile floristik açıdan dünyada önemli bir konumdadır. Bu bitkilerin ise yaklaşık üçte biri yalnızca Anadolu topraklarında yayılış göstermektedir; yani endemiktir. Bu endemik bitkilerden biri de günlük ağacıdır.

Günlükağacıgiller ailesi (Altingiaceae) üyesi ve anavatanı Anadolu olan günlük ağacının diğer isimleri; ‘sığla ağacı’, ‘sığala ağacı’, ‘amber ağacı’ ve ‘günnük’tür. Bilimsel ismi ise Liquidambar orientalis’tir. Cins adı olan ‘Liquidambar’ ismi Latince ‘liquid’ ve Arapça ‘amber’ kelimelerinin birleşiminden oluşmaktadır (bu ağaçtan elde edilen balsama ithaf edilmiştir). Tür adındaki ‘orientalis’ ise ‘doğu’ anlamına gelmektedir (cinsin dünyadaki diğer üyelerine göre bu tür daha doğuda yetiştiğinden bu isim verilmiştir).

Dünyada toplam 15 günlük ağacı türü yayılış göstermektedir. Bunlardan L. orientalis yalnız Türkiye’de doğal yayılışlı olarak bulunmaktadır (Tablo 1).

Tablo 1: Dünyadaki günlük ağaçları

Endemik günlük ağacımız Türkiye’de batı ve güneybatı Anadolu’da doğal yayılış göstermektedir. Bu bölgeler dışında iklimin elverişli olduğu bölgelerde (örneğin; orta güney Anadolu’da) süs bitkisi olarak park ve bahçelerde yetiştirilmektedir. Ülkemizde doğal yayılışı bulunan yalnız bir günlük ağacı bulunmaktadır (o da bu tür yani L. orientalis’tir). Fakat doğal yayılışı olmayan egzotik bir günlük ağacımız daha vardır: Amerikan günlüğü (L. styraciflua). Amerikan günlüğü -adından da anlaşılacağı üzere- Amerika kökenli bir günlük ağacıdır. Bu bitki Anadolu’da yalnız kültür alanlarında (peyzaj alanları vs.) süs bitkisi olarak yetiştirilmektedir.

Günlük ağaçları estetik görünüme sahip (çınara benzerler; yaprakları el biçimli) boylu ağaçlardır. Ağaçlar Mart-Nisan aylarında çiçeklenmektedir. Meyveleri ise Kasım-Aralık aylarında olgunluğa erişir. Bu meyveler de çınar ağacının meyvesine benzerler.

Anadolulu günlük ağacımızın asıl yayılışı güneybatı Anadolu olup burada da en çok Muğla’da yetişmektedir. Bitkimiz çoğunlukla sulak habitatları sevmekte ve bataklıklar, vadiler, akarsu kenarları, dere kenarları, deniz kıyısı gibi bölgeleri mesken olarak seçmektedir.

Günlük ağacının gövdesinden ‘sığla yağı’ denilen bir balsam (kızılımsı esmer renkli ve kuvvetli kokulu) elde edilmektedir. Bu balsam ağaç gövdelerinin yaralanması ile elde edilmektedir. İnsanlar tarafından özellikle ağacın gövdesine çizilen yarıklarla oluşturulan bu yaralar ağacın balsam üretmesini sağlamaktadır. Gövde kabuğundan ise buhur elde edilmektedir.

Günlük ağacı aynı zamanda tıbbi bir bitkidir. Özellikle halk tıbbında önemli bir yeri vardır. Bitkinin yağı ve etken maddesi mide rahatsızlıklarında, balgam söktürücü olarak ve bel soğukluğu gibi rahatsızlıklarda dahilen kullanılmaktadır. Haricen ise yaralarda ve vücut parazitlerine kullanıldığı bilinmektedir. Bitkinin yağı parfümeri endüstrisinde de kullanılmaktadır. Bitkiden elde edilen dumanın dahi antiseptik etkiye sahip olduğu literatürde geçmektedir.

Günlük ağacı günümüzde artan şehirleşme ile birlikte ve ağaçtan elde edilen sığla yağı üretiminin artması sebebiyle tehlike altındadır. Endemik ve hatta kalıntı (relikt) endemik (tersiyer döneminden -65 milyon yıl önceden- kalma) bu bitkimiz tüm bu sebeplerden dolayı korumaya ve tanınmaya ihtiyaç duymaktadır.

Kaynaklar:

Akkemik, Ü. (Ed). 2018. Türkiye’nin Doğal-Egzotik Ağaç ve Çalıları. Orman Genel Müdürlüğü Yayınları, Ankara.

Baytop, T. 1999. Türkiye’de Bitkiler ile Tedavi. Nobel Tıp Kitabevleri, İstanbul.

Gezgin, D. 2018. Bitki Mitosları. Sel Yayıncılık, 5. Baskı, İstanbul.

Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T. (Editörler) 2012. Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.

Ickert-Bond, S.M., Wen, J. 2013. A Taxonomic Synopsis of Altingiaceae With Nine New Combinations. PhytoKeys, 31: 21–61.

Yıldırımlı, Ş. 2015. Bitki Sözlüğü. Ofset Fotomat Yayınevi, Ankara.