Anadolu’nun Zenginliği-Bitkilerimiz: Buğday

İnsanoğlunun tarih boyunca en çok yararlandığı bitkilerden biri kuşkusuz buğdaydır.

Latince adı Triticum olan buğday, buğdaygiller (Poaceae) familyasına ait bir tahıldır. Türkiye’de 11 farklı buğday türü yetişmektedir.

Tarımı yapılan buğday türü olan Triticum aestivum’un anavatanının Anadolu olduğu bilinmektedir. Anadolu’nun doğu kesimlerinde günümüzde hâlâ yabani buğday formlarına rastlanması, bu bölgenin buğdayın evcilleştirildiği yer olduğuna dair güçlü kanıtlar sunmaktadır. Yapılan arkeolojik kazılar da bu görüşü desteklemektedir.

Buğday, binlerce yıldır geniş ölçekte yetiştirilen en önemli tarım bitkilerinden biridir. Günümüzde dünya genelinde yılda yaklaşık 790 milyon ton buğday üretilmektedir. Türkiye ise dünya buğday üretiminin yaklaşık %3’ünü karşılamaktadır.

Ekmek ve benzeri temel besinlerin buğdaydan elde edilmesi, buğdayı yalnızca bir tarım ürünü olmaktan çıkarıp yaşamın vazgeçilmez bir parçası haline getirmiştir. Günlük beslenmemizdeki enerji ve protein ihtiyacının önemli bir kısmı bu bitkiden karşılanır. Nitekim buğday, dünya genelinde insanların aldığı toplam kalori ve proteinin yaklaşık beşte birini sağlar.

Buğday bitkisinin çiçekleri rüzgâr aracılığı ile taşınan polenlerle döllenip geliştikten sonra, “dane” adı verilen sert ve kuru meyveler üretir. Bu daneler, un ve ekmek gibi gıda ürünlerinin temel hammaddesidir.

İlk kültüre alınan bitkilerden biri olan buğday, farklı coğrafyalarda binlerce yıl boyunca farklı biçimlerde işlenmiş; kimi yerde pide, kimi yerde mayalı somun, kimi yerde ise bulgur ya da makarna olarak sofralarda yerini almıştır.

Kökeni Anadolu olan bu kadim bitki hem geçmişimizin hem de geleceğimizin önemli bir parçasıdır. Tüm bu sebeplerden dolayı onu tanımak ve korumak gerekmektedir.

Kaynaklar:

FAO, (2025). Countries by Commodity. Erişim: https://www.fao.org/, Erişim tarihi: 23.10.2025.

Güner, A., Aslan, S., Ekim, T., Vural, M., Babaç, M. T. (Editörler) (2012). Türkiye Bitkileri Listesi (Damarlı Bitkiler). Nezahat Gökyiğit Botanik Bahçesi ve Flora Araştırmaları Derneği Yayını, İstanbul.

Shewry, P. R. (2009). Wheat. Journal of Experimental Botany, 60(6), pp. 1537-1553.

Shiferaw, B., Smale, M., Braun, HJ., Duveiller, E., Reynolds, M., Muricho, G. (2013). Crops That Feed the World 10. Past Successes and Future Challenges to the Role Played by Wheat in Global Food Security. Food Sec. 5, pp. 291–317.

U.S. Department of Agriculture. Foreign Agricultural Service (2025). World Agricultural Production. Erişim: https://www.fas.usda.gov/sites/default/files/2025-05/production.pdf, Erişim tarihi: 22.10.2025.